Bugün (31 Mayıs 1920’de) Azerbaycan’ın devlet kurucularından Başbakan Nesib Bey Yusufbeyli’nin kurşuna dizilerek şehit edildiği gündür. Ruhu şad makamı Cennet olsun.

Kuşkusuz ki büyük bir devlet ve siyaset adamı ve aynı zaman da gazeteci olan, döneminde Azerbaycan devletinin kuruluş yıllarının öncü ve kahramanlarından olan Şehit Nesip Yusufbeyli’nin milletimizin tarihinde, insanımızın hafıza ve gönlünde ölümsüz bir yeri vardır. Kendisini her daim minnet ve şükranla anmak elbette bir vatan ve namus borcudur.

Eşi Şefika Hanım onun hakkında “Nesip Bey, ailesi tarafından milli bir ruhla yetiştirilmişti” derken, Mehmet Emin Resulzade de, “Yusufbeyli yüksek tahsil almadan önce bile Azerbaycan münevverlerinde ender bulunan bir hususiyete sahipti. O edebî Türkçede aynı mükemmeliyetle yazar ve söylerdi” demiştir.

Özetle; 1881 yılında Gence'de doğan Nesip Bey Yusufbeyli 1902 yılında Odessa Üniversitesi Hukuk Fakültesine girer ancak okulu bitiremez.

Çarlık yönetiminin, öğrencilerin başlattığı “yenilik” hareketlerinden korkarak üniversiteyi geçici olarak kapatmasından sonra Nesib Bey, Kırım'daki Bahçesaray kentine gitmiş ve burada İsmail Gaspıralı'nın çıkardığı Tercüman Gazetesi'nde makaleler yazmaya başlamıştır. Nesip Bey’in Gaspıralı ile ilişkileri Kırım ile Kafkasya arasındaki ilişkilerin de ne kadar sağlam ve sürekli olduğunu da gösterebilmektedir.

Ayrıca burada kendisi başrollerde oynayarak Azerbaycan dramaturglarının eserlerini sahnelemiştir.

1908 yılında İstanbul'a giderek yayıncılık yapar ve “Türk Derneği” cemiyetinin kuruluşunda emek harcar. Kısa zaman sonra İsmail Gaspıralı’nın kızı Şefika Sultan ile evlenerek bir süre İstanbul'da kalır.

Onun Azerbaycan-Kırım edebi ilişkilerinin oluşmasında rolü büyüktür. Nesib Bey Yusufbeyli, İstanbul’da “İttihat ve Terakki Partisi’nin ileri gelenleri ve Türkçülük akımının önderleri ile yakın ilişkiler kurar. Gence’de “Gayret Teşkilatı”, “Difai Teşkilatı” ve “Gence Milli Komitesi” gibi teşkilatların kuruculuğunda yer alarak aktif siyasi faaliyetlerde bulundu.

1909 yılında Gence'ye giderek şehir belediyesinde çalışan Nesip Bey Yusubeyli 1911 yılında “Molla Nasreddin” Dergisine ve gazetelere makaleler gönderir. Bazı cemiyetlerin faaliyetlerini yakından takip ederken Mehmet Emin Resulzade ile tanışır ve milli siyasete adımını atar.

1917 yılında Nesib Bey Yusufbeyli yakınları ile Gence'de Milli Federalistlerin Türk Partisi'ni kurmuştur. Yeni kurulan partinin esas talebi ise; Rusya topraklarının milli muhtariyetler esasına göre teşkil olunmasıydı.

1917 yılının Temmuz ayında Mehmet Emin Resulzade önderliğinde Müslüman Demokratik Müsavat Partisi ile partisini birleştirir ve Müsavat Partisi (yani Eşitlik Partisi) ortaya çıkar.

Yeni partinin programlarında milliyetçi-federalistlerin esas talebi olan, Rusya'nın milli muhtariyetler esasında kurulması fikri savunuluyordu. Mehmet Emin Resulzade, Müsavat Partisi'nin Genel Başkanı seçildikten sonra partinin Gence temsilcisi de Nesip Bey Yusufbeyli oldu.

1917 yılında Rusya'da Bolşevikler yönetime geldikten sonra partinin iç tüzüğünde değişiklik yapılarak “Azerbaycan'ın tam bağımsızlığı” talep edilmeye başlandı. Nesip Bey Yusufbeyli Güney Kafkasya Parlamentosu'nun bir organı olan Güney Kafkasya Federatif Yönetimi'nde de Milli Eğitim Bakanlığı görevinde bulundu.

Azerbaycan  Demokratik Cumhuriyeti döneminde Milli Eğitim Bakanlığı, Hükümet Başkanlığı,  İç işleri Bakanlığı görevinde bulundu.

27 Nisan 1920 yılında Azerbaycan'ın SSCB tarafından işgalinden ve komünist rejimin kuruluşundan sonra, Nesib Bey kendisine karşı olan takiplerden kurtulmak amacı ile Bakü'yü terk etti, ancak 31 Mayıs 1920'de yolda Kürdemir’de kurşuna dizilerek şehit edildi. Kadere bakınız ki; 1918 yılında kurulan Azerbaycan halk Cumhuriyeti’nin ilk Başbakanı o idi. Bakü işgal edilip Azerbaycan Halk Cumhuriyetinin varlığına son verildiğinde de son Başbakanı Nesip Bey Yusufbeyli idi.

Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin gelişmesinde, Bakü’nün düşman işgalinden kurtarılmasında, Azerbaycan toplum hayatında milli uyanışın başlamasında önemli bir rol oynayan Nesib Bey Yusufbeyli’yi tekrar dualarımızla şükran ve minnet duygularımızla anıyoruz.

Aygün ATTAR

Türkiye Azerbaycan Dostluk İşbirliği ve Dayanışma Vakfı Başkanı