10 Mayıs 1923 tarihinde doğmuş, Sovyetler Birliği tarihinde, Azerbaycan’ın devlet ve siyaset hayatında söz sahibi olmuş, dünyanın kendinden övgüyle bahsettiği ve devlet adamlığı önünde saygıyla eğildiği Azerbaycan Umummilli lideri merhum Cumhurbaşkanımız Haydar Aliyev’den kısaca bahsetmek istiyorum.

O, Azerbaycan halkının ve tüm Türk dünyasının adından kıvançla bahsettiği hem dünyaca ünlü bir lider hem de Azerbaycan’ın medarı iftiharı bir Türk’tür…

O, Rusya’da etkin olan Ermeni lobisinin tüm engellemelerine hatta adeta haset ve öfke nöbetlerine girercesine yıllarca varlığına tahammül edemediği, Sovyetler Birliğinde Politbüro üyeliğine yükselebilmiş, hem de Müslüman kimliğiyle orada tek başına azametle durmuş karizmatik bir liderdir…

İşte en kritik dönemde kaos ve belirsizliğin hâkim olduğu bir zaman da Merhum Cumhurbaşkanı Ebülfez Elçibey’in davet ve talebiyle Nahçıvan’daki görevinden ayrılarak Bakü’ye gelip Azerbaycan yönetiminin iplerini ele alması onun bu özelliğine en gerçekçi misalidir.

Kuşkusuz ve tartışmasız millet, devlet ve vatan sevdalısı Elçibey bu sorumluluğunun, samimiyet ve hassasiyetinin gereği olarak isabetli bir kararla Merhum Haydar Aliyev’i bizatihi yönetimi ele almaya çağırdı. O da, büyük bir cesaret ve kararlılıkla Bakü’yü geldi. Tıpkı fetret dönemlerini andırır tarzda belirsizlik içine sürüklenen ve dış merkezli tezgâhın baş aktörü olan Albay Suret Hüseyinov öncülüğünde Gence’den başlayıp başkent Bakü’ye ve oradan da diğer şehirlere sıçrama eğiliminde olan hain başkaldırıyı önledi. Devletin demir yumruğunu isyancıların kafasına geçirdi.

Karizmatik liderlerin varlığını gerekli kılan işte bu motiftir. Şayet ülkede sosyal, ekonomik ve siyasal çalkantılar baş göstermişse, lider kendi ülkesini bu karmaşanın içinden çekip çıkaracak ve ülkeyi doğru idare edecek iradeye sahip olmalıdır.

Bu anlamda Merhum Cumhurbaşkanımız Haydar Aliyev’in güçlü bir lider, basiretli ve bilge birisi olması, devlet adamlığı tecrübesi bu kalkışmayı önlemiş, elebaşlarını cezalandırmıştır. Bu işlere bir daha niyetlenecek olanların niyetini kursağında bırakmış, seslerini çıkaramaz duruma getirmiştir.

Azerbaycan’ın yol göstericisi olan, milletimizin istikbalini aydınlatan, bugün ad gününün 98. Yıldönümü olan Azerbaycan Umummilli lideri Cumhurbaşkanımız merhum Merhum Haydar Aliyev’in hayat hikayesini özetle takdim etmeye çalışacağım.

“Haydar Ali Rızaoğlu Aliyev, 10 Mayıs 1923‘te Azerbaycan’ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde doğdu. Bir işçi ailesinin çocuğu olan merhum Haydar Aliyev, 1939 yılında Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulu’nu bitirdikten sonra şimdiki adı Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi olan Azerbaycan Sanayi Enstitüsü’nde eğitimine devam etti. Ancak ülkenin içinde bulunduğu savaş dolayısıyla eğitimine devam edemedi.

1941 yılından itibaren Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Halk İçişleri Komiserliği’nde ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Halk Komiserleri Meclisi’nde Şube Müdürü olarak görev yaptı.

Ardından 1944 yılında çalışmak için devlet güvenlik teşkilatlarına gönderildi. Bu dönemden itibaren devlet güvenlik teşkilatlarında çalışan Haydar Aliyev, 1964‘te Azerbaycan SSCB Bakanlar Kurulu yanında devlet güvenlik komitesinde başkan yardımcısı, 1967 yılından itibaren ise başkan olarak görev yaptı ve Tuğgeneral rütbesine kadar yükseldi. Daha sonra şimdiki adı Saint Patersburg olan Leningrat’ta özel yüksek öğrenim gördü. 1957 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Tarih bölümünü bitirdi.

1969 yılında Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin toplantısında, Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri seçildi ve böylece partinin en yüksek konumlarından birine getirilmiş oldu. Ardından 1982 yılının Aralık ayında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro üyeliğine seçilerek SSCB Bakanlar Kurulu Başkanı Birinci Yardımcısı görevine getirildi.

Buradaki milletvekilliği görevini yaklaşık 20 yıl sürdüren Haydar Aliyev, 5 yıl da SSCB Yüksek Sovyeti Başkanı Yardımcısı olarak çalıştı.

1987 yılının Ekim ayında, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro’nun Genel Sekreteri olan Mihail Gorbaçov‘un Ermeni yanlısı tutum ve politikalarını protesto ederek görevinden istifa etti.

20 Ocak 1990‘da Kızıl Ordu’nun Bakü’de gerçekleştirdiği katliamdan  dolayı Moskova’daki Azerbaycan temsilciliğine gelerek burada bir bildiri yayımladı. Bildiride Sovyet Rusya’nın bu yaptığı kanlı olayı protesto etti ve olayla ilgili kişilerin cezalandırılmasını talep etti.

Dağlık Karadağ sorununun baş göstermesi ile başlayan süreçte SSCB’nin politikalarını eleştirdi. İstediği sonuçları alamaması üzerine 1991 yılının Haziran ayında bu defa da Sovyetler Birliği Komünist Parti üyeliğinden istifa etti.

Hayatının geri kalanını geçirmek üzere Azerbaycan’a dönen Haydar Aliyev, bir süre Nahçıvan’da kaldı. Burada Azerbaycan Yüksek Sovyeti milletvekili olarak görev yaptı. 1991 ile 1993 yılları arasında Nahçıvan Otonom Cumhuriyeti Yüksek Meclisi Başkanlığı ve Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanlığı gibi görevlerde bulundu. Ayrıca 1992 yılında Nahçıvan’da düzenlenen parti kongresinde, Yeni Azerbaycan Partisi’nin (YAP) başkanı seçildi.

1993 yılına ülkede kriz baş verince hem halkın hem de yukarıda ifade ettiğimiz gibi, Elçibey hükümetinin 15 Haziran 1993 tarihindeki davetiyle göreve çağırıldı. 24 Temmuz 1993 tarihinde Haydar Aliyev, Milli Meclis’in kararı doğrultusunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı oldu. Kısa bir süre sonra gerçekleşen 3 Ekim 1993 seçimlerinde de halk bir kez daha Haydar Aliyev’i cumhurbaşkanı seçti.

11 Ekim 1998 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde de tekrar halkın oylarının %76’sını alarak bir kez daha Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003 tarihinde yapılacak olan bir sonraki genel seçimlerde de sağlığının bozulması nedeniyle aday olmadı.

Azerbaycan’da İktidarda olduğu dönem boyunca ülkenin sosyal, kültürel, ekonomik sıkıntıya  girdiği en zor durumlarda halkı sıkıntılardan çıkaracak gayreti büyük bir fedakârlık, olağanüstü tecrübe ve liderlik kabiliyetiyle ortaya koydu.

Haydar Aliyev, sağlık problemlerinin artması nedeniyle seçimlere katılamamış olsa da, seçimlerde oğlu İlham Aliyev‘e desteğini sürdürdü. Babasından aldığı mirası en iyi şekilde koruyacağına inanan halk, oğlu İlham Aliyev’i 2003 seçimlerinde cumhurbaşkanı olarak seçti. Seçimlerden kısa bir süre sonra merhum Cumhurbaşkanımız Haydar Aliyev’in rahatsızlığı ciddi boyutlara ulaşınca, tedavi için ABD’ye gitti ve orada 12 Aralık 2003 tarihinde vefat etti. Ruhu şad olsun”

 “İKİ DEVLET BİR MİLLET”

Umummilli lider Merhum Haydar Aliyev birçok ödül, nişan ve yine birçok ülkenin fahri doktora ünvanına sahip bir liderdir. Dört kez Sovyetlerin Lenin Nişanı’nı alan Aliyev, Kırmızı Nişan gibi Sovyetlere ait birçok nişan daha kazandı. İki defa Sosyalist Kahraman ilan edildi.

13 Nisan 1999‘da Türkiye Cumhuriyeti’nin o zamanki Cumhurbaşkanı merhum Süleyman Demirel tarafından kendisine “Atatürk Barış Nişanı” takdim edildi. Bunlar dışında 1997‘de Ukrayna’da “Yaroslav Nişanı”, 2001’de Moskova Devlet Üniversitesi tarafından “Fahri Profesörlüğü” ve 2003 yılında Rusya’nın en büyük ödüllerinden olan “Mukaddes Apostol Andrey Pervozvannı Nişanı”nı aldı.

Ancak onun siyasi, kültürel, milli ve devlet hayatını taçlandıran en önemli günümüze emanet ettiği, gelecek nesillere bir miras gibi bıraktığı iki sözü, burada dile getirmemek bu emanete karşı saygısızlık olur.

Birincisi “Men fexr edirem ki Azerbaycanlıyam”, (Ben gurur duyuyorum ki Azerbaycanlıyım) sözleriyle, Azerbaycan ve Türkiye arasında tarihten gelen çok köklü ve derin ilişkileri taçlandıran ve et tırnak misali birbirinden ayrılmaz bir konuma getiren; “iki devlet bir millet” sözüdür.

Turancılıkla/Pantürkistlikle yargılanarak Sibirya’ya sürülen Hüseyin Cavid’in kemiklerini, yad ellerden ana vatana getirerek hem onun ruhunu şad etti hem de vefasını göstererek Azerbaycan Türklüğünün bu milliyetperver evladına sahip çıktı.

Diğer taraftan Moskova‘nın siyah listesindeki milli şairimiz Bahtiyar Vahabzade’ye arka çıktı onun yeni eserler yaratmasına fırsat sundu. Azerbaycan’ın milli kadrolarına kol kanat geren siyaseti, Rusya’da etkili olan ve her fırsatta Türk düşmanlığı yapan Taşnak zihniyetine karşı akıllıca tutumuyla o dönemin realitesine göre önlem alarak Türklüğe nice karşılığı ödenmez hizmetlerde bulundu.

Azerbaycan Umummilli lideri, eski Cumhurbaşkanı merhum Haydar Aliyev, "Müstegillik (Bağımsızlık) Yolu" adlı kitabında, milletleşme olgusundan bahsederken: "Müstegillik/Bağımsızlık; müşterek vatan, engin milli tarih, milli edebiyat ve ülkenin parlak geleceği" gibi değerler etrafında “ahalinin millet haline” gelmesidir diye tarif eder.

Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev yukarıdakilere ek olarak son derece hayati kararların hayata geçirilmesini sağlamıştır. Mesela; İran ve Rusya ile daha yakın ilişkiler kurulurken Türkiye ile ilişkilerin daha realist ve köklü temelleri atılmıştır.  Güç dengelerini ve küresel aktörleri dikkate alarak Avrupa ve Amerika ile de yakın ticari ilişkiler kurmuştur. Ülke içinde kontrolü sağladıktan sonra en önemli sorun olan Dağlık Karabağ meselesine el almıştır. Sorunun çözümünde anlık başarı sağlanmasa da, 27 Temmuz 1994 tarihinde Ermenistan’la bir ateşkes imzalamıştı. Nitekim bunun akabinde Asrın Anlaşması olarak nitelenen petrol anlaşması imzalanmıştır. 1995 yılında Azerbaycan Anayasası hazırlanmış siyasal istikrarın sağlanması yolunda çok ciddi bir adım atılmıştır.

Sonuç itibarıyla O, modern dünyayla entegre olmuş, bölge siyasetinde barışı esas alan bir liderdi. Ermeni işgalindeki topraklarının kurtarılmasının bir namus borcu olduğunu, şimdiki Sayın Cumhurbaşkanımız İlham Aliyev’e vasiyet ederek kurtarılmasını istedi.

Allah’a şükürler olsun ki onun bu vasiyeti yerine getirildi. Ali Başkumandanımız önderliğindeki şanlı ordumuz 2.Karabağ Savaşında, 44 gün süren bir destandan sonra işgal altındaki topraklarımızı kurtardı ve azatlığına kavuşturdu.

Bugün büyük bir saygı, şükran, minnet ve vefayla andığımız Azerbaycan Umummilli lideri Haydar Aliyev‘i doğumunun 98. yılında tekrar dualarımızla yâd ediyoruz…  Allah rahmet eylesin

Prof. Dr. Aygün ATTAR

Türkiye Azerbaycan Dostluk, İşbirliği ve Dayanışma Vakfı Başkanı